Hasan b. Ali b. İshak Tusi 1018 yılında Tuşâ€™ta doğmuştur. Gazne devletine bağlı Horasan Umumi valisinin yanında ilk idarecilik hayatına başladı. 1040 Dandanakan savaşından sonra Selçuklu hizmetine girmiştir. Alparslan’ın Selçuklu Sultanı olmasıyla vezirliğe getirilmiştir. Halife Kaim b? Emrillah tarafından Nizamülmülk lakabı takılmıştır. Alpaslan ve Melikşah’ın vezirliğini yapmış kurduğu idari teşkilatla devletin sağlam temelleri üzerine oturmasını sağlamıştır. Malazgirt Savaşı hariç bütün savaşlarda sultanın yanında yer almıştır.
Nizamülmülk eğitime önem vermiş. Bağdat’ta adıyla anılan Nizamiye Medreseleri kurulmuştur. Akrabalarını önemli memurluklara almış ve bunların halka kötü davranması sonucunda halk bunları ve Melikşah’a şikayet etmiştir. Melikşah Nizamülmülk’ü uyarmış ve elindeki divitiyle sarığından olursun diye bir haber göndermiş. Nizamülmülk buna diviti ve sarığının tacına o kadar bağlı olduğunu söyleyerek divit ve sarıkla birlikte tacının da gideceğini söyleyerek tehditte bulunmuştur.
Daha sonra Bağdat’a gitmek üzere ayrılan Nizamülmülk bir batıni tarafından öldürülmüştür (1092).
Melikşah’ın isteği üzerine kaleme alınan siyasetname İslam dünyasında kendinden önceki geleneğin bir devamı olmakla beraber onlardan ayrılan önemli yanları vardır. Yalnızca nasihatte bulunmayıp tekliflerde yapmıştır.
Kitabında meliklerin, emirlerin, vezirlerin, kadıların ve benzeri idarecilerin siyaset, ahlak ve davranışlarını tanzim etmek için Sultan Melikşah’ın tavsiyesi ile kaleme alınmıştır.
Kitap sade, sağlam ve güzel bir Farsça ile yazılmıştır. Devletin aksayan yönleri, alınması gereken tedbirler, müesseselere işlerlik kazandırmak için yapılması gereken düzenlemeler yer almıştır.
Kitap 39 fasıl olarak tamamlanmış. Bağdat seferine giderken Nizamülmülk padişaha takdim etmesi ve düzene koyması için Muhammed Mağribi’ye vermiştir. Bu kitap düzenlemelerden sonra 51 fasıla çıkartılmış, kitap 1098 yılından son şeklini almıştır. Bunu kitapta geçen bazı kelimelerden anlıyoruz. Çünkü bu kelimeler 1098’den sonra kullanılmaya başlamıştır. Örneğin padişahın adı anıldığında isminden önce “Allah mülkünü ebedi kılsın†duası kullanılmıştır.
Bu çalışma üzerinde çeşitli nesirler ve tercümeler yapılmıştır.
Linkback:
Nizamülmülk
